CatWalk
New member
Müjde Işıl – Lisana kolay… “Susuz Yaz”dan yani 1964’ten beri Oscar yarışının ortasındayız. Daha doğrusu yarışa dahil olma çabasının… Bu uğraşta “ya tutarsa” umudu da var, “bir daha tıpkı noktadayız” bıkkınlığı da… Tahminen de Oscar serüvenimizi en düzgün tanımlayacak cümle “öyle de olmuyor, bu biçimde de olmuyor…”
Aslında coğrafyamız, kültürümüz, çeşitliliğimiz ve tüm bunların doğurduğu handikaplarımızla fazla fazla kıssa zenginiyiz. Lakin bunları sinemaya dökebilmekle ilgili hayli sorun yaşıyoruz. halbuki dışarıdan bir göz anlattığında tesiri farklı olabiliyor. Misal, “Reise der Hoffnung/Umuda Yolculuk”. Türkiye’den kaçak göç trajedisini anlatan üretim, bu biçimdeki ismiyle Yabancı Lisanda En Yeterli Sinema Oscar’ını İsviçre’ye kazandırmıştı. Xavier Koller’in yönettiği, senaryosunda Feride Çiçekoğlu’nun da imzasının olduğu sinemada Türk oyuncular rol almış; sinemanın bir kısmı Türkiye’de çekilmişti. Altı sene evvel de Deniz Gamze Ergüven imzalı “Mustang” de Fransa ismine yarışmıştı. bir daha Türk oyuncuların rol aldığı ve Türkiye’de çekilen “Mustang”, beş kız kardeş üzerinden bayan üstündeki baskıyı anlatmıştı. Sinema mükafata ulaşamasa da ön elemeyi geçen dokuz sinema ortasına girmişti. İngiltere de bu yıl Türkiye’deki bayana yönelik şiddeti anlatan “Dying to Divorce” isimli belgesel ile yarışa katıldı. Bu üç üretimin da ortak noktası, insanca ve özgürce hayat önündeki pürüzleri vurgulamak. Seleflerine nazaran “Dying to Divorce”un da önü açık görünüyor.
Mahallî mi, kozmik mi?
Oscar yarışının temelinde oyunu kuralına göre oynamak stratejisi yatıyor. Sinemanın tanıtımını yapmak şüphesiz epey büyük avantaj, milletlerarası bilinirlik de. Lakin elinizde Akademi üyelerinin dikkatini çekip onları cezbedecek bir öykünüz yoksa oyuna “oldukca-0” geride başlamış oluyorsunuz aslına bakarsanız. Bizim sevdiğimiz sinema, Akademi tarafınca ortalama, bayağı, kaygısı iz bırakmayan imal muamelesi bakılırsabiliyor.
Bu noktada şu soru karşımıza çıkıyor: Akademi’ye kendimizi beğendirmek için formül sinema mi yapmalıyız yoksa kendi özgünlüğümüzü korumak mı birinci gayemiz olmalı? Lokal ve bununla birlikte üniversal bir lisan kurmak, işin püf noktası aslında. En epey bu noktada sorun yaşıyoruz. Lokal özelliklerimizi ön plana çıkaran üretimlerimiz o kadar lokal kalıyor ki, dışarıdan bakan için anlaşılmaz, empati kurulamaz kadar aralıklı bir hal alıyor. Mizahi sinemalardan damardan dramlara kadar Türk’ün Türk’e Türk’ü anlattığı safkan bir mahallî lisan bu.
Kozmik bir lisan yakalama gayretimiz da yok değil. Lakin bunun sonuçlarının da başarılı olmadığını gördük, yaşadık. Hollywood estetiğiyle sinema çekmek ya da öbür bir ülkenin sinemasını uyarlamaya bel bağlamak, herkese hitap etmekten çok taklit hissini kuvvetlendiriyor. Akademi’den birileri çıkıp da hiç mi özgün fikriniz yok diye sorsa, net bir yanıtımızın olmadığı aşikâr. Kederlerimizin üniversalliği konusunda da güçlü bir lisan yaratmaktan çok uzak olduğumuzu kabul etmemiz lazım.
Her devrin öne çıkan kaygıları kadar değişmeyen kriterleri de var. Örneğin bir sinemanın kendi ülkesindeki yanılgılı uygulamaları eleştirebilmesi, genelde her devirde artı puan getiriyor. Yakın vakte baktığımızda ise ırklara ve cinsiyetlere yönelik ayrımcılık ile sınıflar içindeki çatışmaya odaklanan üretimlerin daha avantajlı olduğunu görüyoruz. Ve alışılmış ki bunu sinematografik açıdan da kuvvetli bir lisanla anlatınca “Roma” üzere, “Parazit” üzere çağdaş başyapıtlar izliyoruz. Ortadaki farkı azaltabilmek için hem taklitten tıpkı vakitte evrenselleşememiş anlatımdan uzaklaşmamız gerekiyor. Türkiye’deki Seçici Kurul’un da başvuran üretimler içinde şahsi beğeniler veya ideolojik yaklaşımlardan fazla, mümkün rakiplerin düzeyini kıymetlendirerek seçim yapması; bunu kapalılıkla değil de paylaşıma açık biçimde gerçekleştirmesi, ilerleyen vakitte daha isabetli kararlar alınmasına yardımcı olacaktır.
Birazcık yaklaşmıştık
Şimdiye kadar Oscar yarışında “Üç Maymun” ile bir sefer kısa listeye kalabildik. Gönderdiğimiz üretimleri baştan sona incelediğimizde kimi üretimlerin aslında yanlış seçim olmadığını görüyoruz. Örneğin “Eşkıya” her daim sevilen üniversal bir temaya, unutulan kıymetlere odaklı bir sinemaydı ve yerli seyirciyi sinemasıyla barıştırdığı da göz önüne alınırsa Oscar için uygun diğer bir temsilci yoktu o periyot. 2. Dünya Savaşı sırasında azınlıklara yönelik çıkarılan Varlık Vergisi’nin neticelerina odaklanan öyküsünde, sermayenin el değiştirmesine paralel olarak toplumdaki ahlaki çöküşü anlatan “Salkım Hanım’ın Taneleri” de tenkit ve yüzleşme sineması olarak şanslı olabilecek üretimdi. Altın Ayı ödüllü “Bal” ve Altın Palmiyeli “Kış Uykusu” da milletlerarası bilinirliği açısından avantajlı pozisyondaydı.
Aslında coğrafyamız, kültürümüz, çeşitliliğimiz ve tüm bunların doğurduğu handikaplarımızla fazla fazla kıssa zenginiyiz. Lakin bunları sinemaya dökebilmekle ilgili hayli sorun yaşıyoruz. halbuki dışarıdan bir göz anlattığında tesiri farklı olabiliyor. Misal, “Reise der Hoffnung/Umuda Yolculuk”. Türkiye’den kaçak göç trajedisini anlatan üretim, bu biçimdeki ismiyle Yabancı Lisanda En Yeterli Sinema Oscar’ını İsviçre’ye kazandırmıştı. Xavier Koller’in yönettiği, senaryosunda Feride Çiçekoğlu’nun da imzasının olduğu sinemada Türk oyuncular rol almış; sinemanın bir kısmı Türkiye’de çekilmişti. Altı sene evvel de Deniz Gamze Ergüven imzalı “Mustang” de Fransa ismine yarışmıştı. bir daha Türk oyuncuların rol aldığı ve Türkiye’de çekilen “Mustang”, beş kız kardeş üzerinden bayan üstündeki baskıyı anlatmıştı. Sinema mükafata ulaşamasa da ön elemeyi geçen dokuz sinema ortasına girmişti. İngiltere de bu yıl Türkiye’deki bayana yönelik şiddeti anlatan “Dying to Divorce” isimli belgesel ile yarışa katıldı. Bu üç üretimin da ortak noktası, insanca ve özgürce hayat önündeki pürüzleri vurgulamak. Seleflerine nazaran “Dying to Divorce”un da önü açık görünüyor.
Mahallî mi, kozmik mi?
Oscar yarışının temelinde oyunu kuralına göre oynamak stratejisi yatıyor. Sinemanın tanıtımını yapmak şüphesiz epey büyük avantaj, milletlerarası bilinirlik de. Lakin elinizde Akademi üyelerinin dikkatini çekip onları cezbedecek bir öykünüz yoksa oyuna “oldukca-0” geride başlamış oluyorsunuz aslına bakarsanız. Bizim sevdiğimiz sinema, Akademi tarafınca ortalama, bayağı, kaygısı iz bırakmayan imal muamelesi bakılırsabiliyor.
Bu noktada şu soru karşımıza çıkıyor: Akademi’ye kendimizi beğendirmek için formül sinema mi yapmalıyız yoksa kendi özgünlüğümüzü korumak mı birinci gayemiz olmalı? Lokal ve bununla birlikte üniversal bir lisan kurmak, işin püf noktası aslında. En epey bu noktada sorun yaşıyoruz. Lokal özelliklerimizi ön plana çıkaran üretimlerimiz o kadar lokal kalıyor ki, dışarıdan bakan için anlaşılmaz, empati kurulamaz kadar aralıklı bir hal alıyor. Mizahi sinemalardan damardan dramlara kadar Türk’ün Türk’e Türk’ü anlattığı safkan bir mahallî lisan bu.
Kozmik bir lisan yakalama gayretimiz da yok değil. Lakin bunun sonuçlarının da başarılı olmadığını gördük, yaşadık. Hollywood estetiğiyle sinema çekmek ya da öbür bir ülkenin sinemasını uyarlamaya bel bağlamak, herkese hitap etmekten çok taklit hissini kuvvetlendiriyor. Akademi’den birileri çıkıp da hiç mi özgün fikriniz yok diye sorsa, net bir yanıtımızın olmadığı aşikâr. Kederlerimizin üniversalliği konusunda da güçlü bir lisan yaratmaktan çok uzak olduğumuzu kabul etmemiz lazım.
Her devrin öne çıkan kaygıları kadar değişmeyen kriterleri de var. Örneğin bir sinemanın kendi ülkesindeki yanılgılı uygulamaları eleştirebilmesi, genelde her devirde artı puan getiriyor. Yakın vakte baktığımızda ise ırklara ve cinsiyetlere yönelik ayrımcılık ile sınıflar içindeki çatışmaya odaklanan üretimlerin daha avantajlı olduğunu görüyoruz. Ve alışılmış ki bunu sinematografik açıdan da kuvvetli bir lisanla anlatınca “Roma” üzere, “Parazit” üzere çağdaş başyapıtlar izliyoruz. Ortadaki farkı azaltabilmek için hem taklitten tıpkı vakitte evrenselleşememiş anlatımdan uzaklaşmamız gerekiyor. Türkiye’deki Seçici Kurul’un da başvuran üretimler içinde şahsi beğeniler veya ideolojik yaklaşımlardan fazla, mümkün rakiplerin düzeyini kıymetlendirerek seçim yapması; bunu kapalılıkla değil de paylaşıma açık biçimde gerçekleştirmesi, ilerleyen vakitte daha isabetli kararlar alınmasına yardımcı olacaktır.
Birazcık yaklaşmıştık
Şimdiye kadar Oscar yarışında “Üç Maymun” ile bir sefer kısa listeye kalabildik. Gönderdiğimiz üretimleri baştan sona incelediğimizde kimi üretimlerin aslında yanlış seçim olmadığını görüyoruz. Örneğin “Eşkıya” her daim sevilen üniversal bir temaya, unutulan kıymetlere odaklı bir sinemaydı ve yerli seyirciyi sinemasıyla barıştırdığı da göz önüne alınırsa Oscar için uygun diğer bir temsilci yoktu o periyot. 2. Dünya Savaşı sırasında azınlıklara yönelik çıkarılan Varlık Vergisi’nin neticelerina odaklanan öyküsünde, sermayenin el değiştirmesine paralel olarak toplumdaki ahlaki çöküşü anlatan “Salkım Hanım’ın Taneleri” de tenkit ve yüzleşme sineması olarak şanslı olabilecek üretimdi. Altın Ayı ödüllü “Bal” ve Altın Palmiyeli “Kış Uykusu” da milletlerarası bilinirliği açısından avantajlı pozisyondaydı.