Hipnozun tarihçesi Franz Anton MESMER (1734 – 1815)
Viyana Tıp Fakültesinde okurken, manyetizma ile ilgili görüşlerden haberdar olan Mesmer, 1765’de “Yıldızların ve Gezegenlerin İnsan Bedeni Üzerindeki Fizyolojik Etkileri” isimli doktora tezini, astronomi ile tıbbı birleştiren kimi savlara dayandırmıştır. Bu tezde insanların, yıldızların tesiri altında yaşadığını, kâinatı dolduran manyetik bir akımın insanlara nüfuz ederek onların hastalanmasına ve sağlıklı kalmalarına sebep olduğunu ileri sürüyordu. Şayet bu manyetik akım insan bedenine eşit ölçüde dağılmışsa insan sağlıklı, istikrarsız dağılmış ise kişi hasta oluyordu.
Mesmer bu görüşlerin tesiri altında olduğu üzere devrin tıp otoriterlerinden Hofman’ın (1660-1741), Filozof Laibniz’in Monadlar görüşünü tıbba sokmaya çalışan vitalist teorisinden de etkilenmiştir.
Bu ortada Cizvit papazı Hell, aslına bakarsan mıknatısların güzelleştirici tesirine inandığı ve tedavi edilecek kişi organlar biçiminde mıknatıslar üreterek kişi tedavi etmeyi denediğinden Mesmer’ in doktora tezi ile pek ilgilendi. Ve ona birkaç mıknatıs gönderdi. Birinci sefer kalbinden şikâyetleri olan bir kişi üzerinde mıknatısla tedavi gerçekleştirerek parlak bir sonuç alan Mesmer; madem ki, mıknatıstaki akım bedene geçip orada kalıyor, bu biçimde bu akımı bedene sindirip, eller ile akıtarak kullanmak ve şifa vermek mümkündür diye düşünmeye başladı. İkinci hastası Viyana’nın en ünlü tabiplerinin tedavi edemediği, Baron Hareczky idi ve yemek borusu darlığından rahatsızdı. Onu da muvaffakiyetle tedavi ettikten daha sonra Mesmer’ in şöhreti aniden arttı ve 1778’den itibaren hastalarını yeni tekniğiyle tedavi etmeye başladı. bu biçimdece, bu tarih itibariyle Animal (canlı) Manyetizm doğmuştu!
Parlak muvaffakiyetleri niçiniyle Mesmer’i çekemeyen meslektaşları oldukcatu ve bu kıskançlıklar niçiniyle sonunda Viyana’yı terk etti. Bu terk edişte bardağı taşıran son damla, İmparatoriçe tarafınca himaye edilen, kör bulunmasına karşın çok yetenekli bir piyanist olan Theresa Paradi’ nin tedavisiydi. bu biçimdeın Avrupa’sının en ünlü doktorları, Therasa’nın rahatsızlığına göz hudutları felci teşhisi koymuş ve bir deva bulamamışlardı. Histerik bir körlüğü olan bu kızı Mesmer tedavisine aldı ve kızcağız yavaş yavaş görmeye başladı. Bu olay Teresa’nın babasının günümüze kadar gelen yazılı hatıra kayıtlarından detaylı olarak tespit edilmiştir. Başarıyı duyan saray tabibi Van Stoerk ve ünlü göz mütehassısı Wenzel kıskançlıklarının tesiriyle kızın annesini, şayet Theresa uygunlaşırsa imparatoriçenin vermekte olduğu ödeneği keseceğini söyleyerek korkuttular. Nihayet, kızını Mesmer’in tedavisinden alıkoymak isteyen anne ile reddeden kızı içinde geçen dramatik bir sahnede kızın hızında patlayan bir tokat kararı, kızcağız yeniden görmez oldu ve kendisini muayene eden tabipler de Mesmer’ in başarısızlığını ilan edince Mesmer de Viyana’yı terk etti.
Paris’e gelen Mesmer, Vendome meydanındaki bir otelde büyük, bir daire Kiralayıp, fakülte doktorlarından Deslon ile birlikte orayı muayenehane haline getirdi ve süratle yayılan şöhretinin akın akın koşturduğu hastalarını tedaviye başladı. Fransa’nın aşikâr başlı kentlerinde «Societe del’harmarie» ismi verilen manyetizma dernekleri kuruldu. Nihayet sene 1874 Kral XVI. Louis, bu bahsin bilimsel olarak araştırılması için bir kurul kurulmasını emretti ve derhal bir değil, iki komite kuruldu.
Birinci kurul Mesmer ile görüşemediğinden öteki manyetizörleri inceledi. İlimler Akademisi Üyeleri ve Tıp Fakültesinden birtakım profesörlerin oluşturduğu bu komitenin raporu olumsuz oldu. İkinci komite Tıp Akademisi tarafınca oluşturuldu ama sonuç bir daha birebirdi. Kurul raporlarından daha sonra her şey ve herkes birden Mesmer’in aleyhine dönüverdi. Hele manyetizma ile tedavi edilmiş bir hastanın, açık teşekkürü gazetelerde yayınlandığı sırada ölüvermesi, alay ve hakaretleri son noktaya çıkardı. Hezimetin bütün acılarını yaşayan Mesmer, ufukta toplanan büyük Fransız İhtilali’nin de bulutlarını hissederken Fransa’yı terk etti, İsviçre’ye yerleşti ve ömrünü yoksul hastalara bakmaya adayarak 15 Mart 1815 de Mersebourg’ da hayata gözlerini yumdu.
Markiz De Puysegur
A. Mesmer’in öğrencilerinden olan Markiz de Puysegur hocasının yolunda çalışmalarına devam ederken, bir gün tesadüfen bir çobanda uyurgezerlik hali yarattığını fark etti. Elleriyle hastanın ağrıyan yerlerine dokunarak çobanın manyetik sistemini olağana getirmeye çalışıyordu. Bu sırada daima hastanın gözlerinin içine bakıyordu. İki üç dakika daha sonra kişi kendisini Puysegur’un kollarına bırakmıştı. Bu manyetizmadan büsbütün farklı bir durumdu. Hareketsiz duran hastanın bir süre daha sonra yürüdüğünü, konuştuğunu ve sorulan sorulara karşılık verdiğini gördü. Kişi tüm gürültüye, bağırmaya, çağırmaya rağmen uyanmıyordu. Güya bir uyku ortasındaydı. Puysegur hastanın sahiden uyumadığını, söylenenleri anlayıp karşılık verebildiğini fark ettiğinden, hastasıyla memnunluk verici şeyler üzerine konuşarak bu bahiste olumlu telkinler vermeye başlamıştı. bir süre daha sonra uyanan kişi büsbütün güzelleşmiş bir biçimde ve sevinç ortasındaydı. Konuşmaları ise hiç hatırlamıyordu.
1784 Mayıs ve Haziran aylarını bu biçimde deneyimlerle, 10 kişiyi yapay uyurgezer haline koymakla geçiren Puysegur, bu hali olağan uyurgezerliğe benzettiği için, yapay uyurgezerlik hali olarak isimlendirmişti. Bu fenomenin keşfi ile Manyetizm tarihinde yeni bir çığır açılmış oluyordu.
Puysegur’ un bu keşfinden daha sonra 1787’de Petetine, 1813’de Deleuze yapay uyurgezerlikle ilgili kitaplar yayınladılar. Yapay uyurgezerlik bir daha dikkatleri üzerine çekince 1825 yılında Fransız Tıp Akademisi mevzuyu tekrar görüşme gereği hissetti. Daha önce Mesmer aleyhine verilmiş olan sonucun iptaline karar vererek; manyetik tesirleri kabul ettiğini deklare etti.
Dr. John Elliotson manyetizma ile 1837’de ilgilenmeye başladı. Ancak bu davranışı resmi makamlarca kabul görmedi. Durum bu biçimde olunca John Elliotson, üniversitesinden istifa etti. Manyetizma çalışmalarına devam eden J. Elliotson 1843’te Zoist isimli bir mecmua çıkardı.
Hindistan’da, Kalküta’da Dr. James Essdaile, Zoist mecmuasını okuyarak bahisle ilgilenmeye başladı ve 1845’de başladığı manyetik anestezi ile ameliyatlarına 1851’e kadar devam etti. Bu vakit aralığı ortasında binlerce ameliyatı muvaffakiyet ile bitirdi. Lakin 1851’de memleketi İskoçya’ya döndüğünde yaptıklarına kimseyi inandıramadan öldü.
Bu ortada kimyasal anestezi tekniklerinin gelişmesiyle bir arada (1844; azot oksit, 1846; eter) manyetizmin ameliyat maksatlı kullanması giderek azaldı.
DR. JAMES BRAID
Dr. James Braid, usta manyetizörlerin bir sahne gösterisini epey yakından takip ederken, manyetize edilen kişinin gözlerinin sabit olması dikkatini çekti. Kendi kendine bu yapay uyurgezerlik halinin insanın göz sonlarını yormakla mümkün olabileceğini düşündü. Ve bunu denemeye kadar verdi. Yakınları üzerinde yaptığı çalışmalarda insanların bakışlarını parlak bir nesneye yönlendirdi ve onların gözlerini yormaya çalıştı. bir mühlet daha sonra tıpkı uyku halinin oluştuğunu gördü. Bu duruma Grekçe uyku manasına gelen Hypnos (1841) ismini verdi. Dr. J. Braid yardımıyla yapay uyurgezerlik halinin epeyce sıradan bir biçimde elde edilebileceği gösterilmiş oldu. sonrasındasında Braid, hipnozun uyku olmadığının farkına vardı, ancak isim öylece kaldı.
1842 yılında Dr. J. Braid’ in Britanya Tıp Topluluğuna teklif ettiği hipnoz gösterisi reddedildi. 1843 yılında Dr. Braid Nevrohypnology isimli yapıtını yayınladı. Ancak Britanya Tıp Topluluğu bu yapıtı önemsemedi ve alaya aldı. bir daha de hipnoz ismi Braid’in çalışmalarının, kendisindilk evvelkilerin çalışmalarından ayrılmasını sağladı. Braid’in kabul edilmiş ve muhafazakâr bir tıp uzmanı olması ve bilimsel yaklaşıma kıymet vermesi, bir süre daha sonra İngiltere’de hipnozun birinci kez hürmet duyulan bir pozisyona yaklaşmasını sağladı.
Manyetik akım olmadan hipnotik durumun oluşturulabileceğini birinci kere savunan kişi Braid’dır. O, hipnozitörün kişiyi sadece telkin yoluyla etkilediğine inanıyordu. Bu niçinle hipnozun, hipnozu gerçekleştiren kişinin zımnî, sihirli güçlerine değil; kişinin telkine yatkınlığına bağlı olduğu kararına varmıştır. Bu niçinle Braidizm olarak bilinen hipnotik uygulamasında, kendisi uygun telkinleri verirken, hastalarından bir noktaya odaklanmalarını istiyordu.
Jean Martin CHARCOT
Fransız nörolog Jean – Martin Charcot olaya daha değişik bir açıdan bakıyordu. Hipnotize edilen bireyleri kesinlikle açık yahut saklı histerik kişiliğe sahip beşerler olarak kabul ediyordu. Ona göre hipnotize olabilmek olağandışı bir hudut yapısının eseriydi. Olağan şahısların hipnotize edilemeyeceğini belirtiyordu. Bu görüşü ile Charcot çağdaş hipnoz görüşünün bir kesimi haline gelmese de, bu derece saygın bir tıp otoritesinin hipnozu araştırmaya kıymet bulması, hipnozun saygın ve kabul edilebilir hale gelmesinde değerli katkıları olmuştur.
LIEBEAULT ve BERNHEIM (NANCY EKOLÜ)
Braidism’ in tesiri, yıllar daha sonra Braid’in kitabını okuyan bir Fransız köy doktorunun gayretleriyle Fransa’da kendini hissettirdi. Liebeault isimli bu doktor, Braid’in sabit bakış tekniğine kelamla telkini de ustalıkla katarak yirmi yıl boyunca hipnotizmayı muvaffakiyet ile kullandı. Bu teknikle gerçekleştirdiği tedaviden para da almıyordu. Hususla ilgili kitabını yayınladığı vakit lakin bir nüsha satıldı. Arkadaşları bile onunla ve çalışmalarıyla alay ediyordu. Bu alaya alış, Profesör LIEBEAULT Bernheim’in, onun bir şarlatan olduğunu belirtmek için bir makale yazmasına kadar vardı.Hatta bir gün Bernheim, siyatik ağrılarından şikayetçi bir hastasının kendisinin haberi olmadan Liebeault tarafınca tedavi edildiğini duyar duymaz, kızdı ve gidip ona haddini bildirmeye karar verdi. Lakin Bernheim her şeydilk evvel bir bilim adamıydı ve Liebeault ile bir konuşma ve hipnotizma tekniklerini yakından görür görmez, fikirlerini değiştirdi. bu biçimdece meşhur bir profesör, sıradan bir köy hekiminin tedavi metodunu kabul ederek onunla çalışmaya başladı. Ve bu teknikle 10.000 kişi tedavi ettiler.
Liebeault ve Bernheim, hipnozun yalnızca telkin kararı ortaya çıkan bir hal olduğunu ilan ederek Charcot ve ekolüne karşı cephe aldılar. 1886’da Bernheim, Telkin Tedavileri isimli kitabını yayınladı. Fransa’nın en ünlü doktorlarından biri olarak hipnoterapiye yönelmesi pek büyük bir olumlu tesir yarattı. Bernheim ve Liebeault, Nancy Hipnotizma Okulunu kurdular. Öncelikle onların uğraşlarından dolayı hipnoz bütün Avrupa Kıtası’nda tabipler ve psikologlar tarafınca büyük ölçüde kabul edildi. BERNEHEIM
Emile COUE
Troyes’li genç eczacı 1885 yılında Liebeault ile birinci sefer karşılaştı. 28 yaşındayken yaptığı bu görüşme hayatının akışını değiştirecekti. Liebeault yalnızca bir taşra tabibiydi. Gösterişçi ve hırslı değildi. Telkin fenomenini birinci kere açıkça gözler önüne seren ve neredeyse mucizelere imza atan da oydu. Son olarak Nancy’ye yerleşmişti. Burada, daha sonradan onun fikirlerini dünyaya tanıtmış olan öğrencisi Bernheim’i bulmuştu. Emile Coue, Liebeault’un deneylerinden kimilerine katıldıktan daha sonra hipnotik telkinler üzerine çalışmalara ve uygulamalara koyulmuştu. Kısa mühlet geçmeden bunun içerdiği potansiyelleri kavramıştı. bir süre tek tek hastalar üzerinde Liebeault’un hipnotik tekniğini uygulamış, çabucak sonrasında toplu telkin tedavisine yönelmişti. Coue kendisine tedavi için başvuranları şezlonglara yatırıp, koltuklara oturtmuş, onları derin bir hipnotik uykuya daldırmaktan yavaş yavaş vazgeçerek, hastalarında yavaşça bir gevşeme durumunu sağlamakla yetinmiş, etkili bir lisanla hastaların tümüne birden seslenerek, onları telkin yoluyla şifaya kavuşturmaya çalışmıştı. Lakin Coue hastalarına telkinlerde bulunmakla kalmamış, çalışmalarının yük noktasını, onları kendi kendine telkin tekniğini uygulayacak biçimde eğitmek üzerinde toplamıştı. İşte Coue tekniğinin büyük değeri de buradan gelmiş ve bu noktada küçümsenmeyecek ileri bir adım oluşturmuştu.
Coue1922’de “Bilinçli Kendi Kendine Telkin Yoluyla Kendine Hakimiyet”, 1923’te “Telkin Ve Kendi Kendine Telkin Nasıl Uygulanır?”, bir daha 1923’te “Tekniğim: Amerikan İzlenimleri “ isimli yapıtları kaleme almıştır.
Sigmund FREUD
Sigmund Freud, görkemli meslek hayatına hipnozu öğrenerek başladı. Fransa’ya gelmedilk evvel bile, Avusturyalı nöropatolog Breuer’in ortaya attığı olgunun doğruluğuna inanmıştı. Breuer, hipnoz aracılığıyla, Bertha Pappenheim isminde histeri hastası bir genç kızı tedavi ediyordu. bu biçimdece, diyalog yoluyla geriye dönüş düzenlemesini bulacaktı.
Genç, çok hoş, epeyce zeki olan bu kız, fazlaca taraflı huzursuzluklar, besinlerden tiksinme, organların kasılması, kendinden geçme üzere belirtiler gösteren ağır bir sinirsel histeriye tutulmuştu… Hipnotizmayla girdiği trans ortasında genç kız konuşmaya başladı; Breuer onu kendisine güvenmesi için yüreklendiriyordu.
Tabip şaşkınlık ortasında, Bertha’nın her sinirsel nevroz belirtisinin bir heyecanla ortaya çıkmış olduğunu ve hasta, duygusal ihtarın sebebi olayı bir daha yaşarken kaybolduğunu saptadı. Breuer bu tekniğe; Yunanca, ‘ruhun arındırılması, ya da ferahlatılması’ manasına gelen ‘katarsis’ ismini verdi.
Uyanma durumunda genç kız, öteki hastalarda da olduğu üzere, hastalık belirtilerinin nasıl doğduğunu, ortalarındaki bağlantıyı ve hayatındaki rastgele bir etkiyi söyleyemiyordu. Hipnoz durumunda ise, genç kız araştırılan ilişkileri çabucak buldu. Freud, bu bulguya derhal inandı. Hipnoz şuur seviyesini indiriyordu. bu biçimdece, bilinçaltında gizli hisler yüzeye çıkıyordu. Kişi geri dönüşle, derinliklere biriktirilmiş anıları bir daha yaşıyor, belirtiyi süpürerek kendini bağımsız kılıyordu.
Freud’un psikanalizi yaratmaya yönelmedilk evvel, hipnotizmaya gösterdiği merakı saptamak ilgi caziptir. O çağda, bir daha de uyanma durumunda genç kızın kayıtsızca içini dökebildiğine Freud inanıyordu. Psikanalitik yaklaşım Freud’un şunları yazmasıyla belirginleşiyor: Tedavinin hedefi, yanlış yollara girmiş duygusal yükü, bir diğer deyişle oraya saplanıp kalmış genç kızı, ortasında ilerleyebileceği olağan yollara aktarmaktır.
Freud, hayatım ve Psikanaliz isimli kitabında hipnoz altındaki süreçlerini anlatırken coşku ortasındadır: “Paris’te, hipnotizmanın hastalar üzerinde belirtileri ortaya çıkarmak ve daha sonra da bunları silmek için sakıncasız kullanıldığını gorebilmiştim… telkin benim esas çalışma aracım oldu… üstelik hipnoz aracılığıyla çalışma göz kamaştırıcıydı… insan birinci defa kendine mahsus güçsüzlüğünü aşmış olmanın duygusunu özümsüyordu; mucize yaratan olma ismine övgü doluydu.” Bu anlatım, şahsen Freud’un kendisini çözümlemek isteyen biri için verdiği örnektir.
Freud, bir daha de epeyce geçmeden hipnoza sırt çevirdi. Bunun detaylı münasebetlerini onun kendinden dinleyelim: “Bir gün çalışma yaparken, uzun vakitten beri kuşkuya düştüğüm şey kendini bana direkt doğruya gösterdi. O gün en yumuşak başlı hastalarımdan bir genç kızı, geçmiş niçinlerden kaynaklanmış acılı buhranlarını bitiren hipnoz durumundan çıkarıyordum. Hastam uyanınca, kollarını boynuma doladı. Bu olayı şahsi dayanılmazlığıma bağlamayacak kadar soğukkanlıydım. Artık, hipnozun gerisinde tesirli olan gizemli öğeyi düşünüyordum. Onu gidermek ya da en azından yalıtmak yerine, hipnozdan vazgeçmeliydim.”
Freud, bu biçimdece yer değiştirici olguyu buldu. Dostu Breuer de ona, Bertha Pappenheim ile buna emsal bir macera geçirdiğini itiraf etti. Hoş hastası uygunlaşınca, sadece aşkını ilan etmekle kalmıyor, ona istemeden sorumlusu olduğunu öne sürdüğü hayali bir gebeliğin tüm belirtilerini sergiliyordu.
Ruhsal yer değişim korkusu, Freud’u hipnoza sırt çevirmeye yönelten etkenlerden biridir; hipnozun inatçı gizemliliği ikinci niye olabilir. Freud hastanın kişiliğine gerçek bir yağma uygulayan sihirsel bir aksiyon saydığı hipnozlu telkine düşman kesiliyordu artık. Üstelik tahminen de asıl niye Freud’un bu tekniğe hükümran olamayışıydı. Şayet Freud güzel bir hipnotizmacı olsaydı; psikanaliz bugün tahminen ‘hipno-analiz’ olarak daha erken bir periyotta var olacaktı.
1891’de İngiliz Tıp Cemiyeti hipnozun tabiatı ve bedelini araştıracak bir komite bakılırsavlendirdi. Araştırmanın sonunda hazırlanan raporda hipnoz fenomenin gerçek olduğu ve tedavi sürecinde hipnozun kullanmasının da tatmin edici bulunduğu açıklandı. Hipnozun cümbüş gayesiyle kullanılmasının yanlışsız bulunmadığı da açıklandı. Lakin soruşturmanın olumlu sonuçlarına karşın; hem Britanya’da tıpkı vakitte Britanya haricinde hipnoza olan ilgi azalmaya devam etti. Bilhassa de Freud’un bu yaklaşımı bırakması hipnozu büyük ölçüde geriletti. Pek az istisna hariç, hipnozun kullanması, bir daha şarlatanların, cümbüş dünyasının ellerine düştü; bu da onunla ilgilenme konusunda uzmanları ürküttü.
Birinci Dünya Savaşında savaş nevrozlarının süratli bir biçimde güzelleştirilmesi gereksinimi ortaya çıkıncaya kadar hipnoza olan ilgide bir canlanma olmadı. Hipnoterapi bu alanda bedelini kanıtladı ve tekrar dikkatleri üstüne çekti. Birinci çalışmaların birçok hekimler tarafınca yürütülmüş olsa da, 20. yüzyılda psikoloji biliminin gelişmesi, hipnozu bilimsel inceleme altına alma sürecinde psikologların rolünü arttırdı.
Bu mevzudaki birinci çağdaş kitap 1933’te Clark L. Hull (1884–1952) tarafınca yazıldı: “Hipnoz ve Telkine Yatkınlık: Tecrübi Bir Yaklaşım” Hull’ın klasik kitabının yayınlanmasını takiben literatür süratle genişlemeye başladı ve bugüne kadar da bu biçimde devam etti. 1953’te İngiliz Tıp Cemiyeti, nazaranvlendirdiği bir komitenin raporunda, hem fizikî birebir vakitte ruhsal bozukluklarda hipnozun kullanmasını resmen onayladı. Amerikan Tıp Cemiyeti de bu onayı üç yıl daha sonra verdi.
Viyana Tıp Fakültesinde okurken, manyetizma ile ilgili görüşlerden haberdar olan Mesmer, 1765’de “Yıldızların ve Gezegenlerin İnsan Bedeni Üzerindeki Fizyolojik Etkileri” isimli doktora tezini, astronomi ile tıbbı birleştiren kimi savlara dayandırmıştır. Bu tezde insanların, yıldızların tesiri altında yaşadığını, kâinatı dolduran manyetik bir akımın insanlara nüfuz ederek onların hastalanmasına ve sağlıklı kalmalarına sebep olduğunu ileri sürüyordu. Şayet bu manyetik akım insan bedenine eşit ölçüde dağılmışsa insan sağlıklı, istikrarsız dağılmış ise kişi hasta oluyordu.
Mesmer bu görüşlerin tesiri altında olduğu üzere devrin tıp otoriterlerinden Hofman’ın (1660-1741), Filozof Laibniz’in Monadlar görüşünü tıbba sokmaya çalışan vitalist teorisinden de etkilenmiştir.
Bu ortada Cizvit papazı Hell, aslına bakarsan mıknatısların güzelleştirici tesirine inandığı ve tedavi edilecek kişi organlar biçiminde mıknatıslar üreterek kişi tedavi etmeyi denediğinden Mesmer’ in doktora tezi ile pek ilgilendi. Ve ona birkaç mıknatıs gönderdi. Birinci sefer kalbinden şikâyetleri olan bir kişi üzerinde mıknatısla tedavi gerçekleştirerek parlak bir sonuç alan Mesmer; madem ki, mıknatıstaki akım bedene geçip orada kalıyor, bu biçimde bu akımı bedene sindirip, eller ile akıtarak kullanmak ve şifa vermek mümkündür diye düşünmeye başladı. İkinci hastası Viyana’nın en ünlü tabiplerinin tedavi edemediği, Baron Hareczky idi ve yemek borusu darlığından rahatsızdı. Onu da muvaffakiyetle tedavi ettikten daha sonra Mesmer’ in şöhreti aniden arttı ve 1778’den itibaren hastalarını yeni tekniğiyle tedavi etmeye başladı. bu biçimdece, bu tarih itibariyle Animal (canlı) Manyetizm doğmuştu!
Parlak muvaffakiyetleri niçiniyle Mesmer’i çekemeyen meslektaşları oldukcatu ve bu kıskançlıklar niçiniyle sonunda Viyana’yı terk etti. Bu terk edişte bardağı taşıran son damla, İmparatoriçe tarafınca himaye edilen, kör bulunmasına karşın çok yetenekli bir piyanist olan Theresa Paradi’ nin tedavisiydi. bu biçimdeın Avrupa’sının en ünlü doktorları, Therasa’nın rahatsızlığına göz hudutları felci teşhisi koymuş ve bir deva bulamamışlardı. Histerik bir körlüğü olan bu kızı Mesmer tedavisine aldı ve kızcağız yavaş yavaş görmeye başladı. Bu olay Teresa’nın babasının günümüze kadar gelen yazılı hatıra kayıtlarından detaylı olarak tespit edilmiştir. Başarıyı duyan saray tabibi Van Stoerk ve ünlü göz mütehassısı Wenzel kıskançlıklarının tesiriyle kızın annesini, şayet Theresa uygunlaşırsa imparatoriçenin vermekte olduğu ödeneği keseceğini söyleyerek korkuttular. Nihayet, kızını Mesmer’in tedavisinden alıkoymak isteyen anne ile reddeden kızı içinde geçen dramatik bir sahnede kızın hızında patlayan bir tokat kararı, kızcağız yeniden görmez oldu ve kendisini muayene eden tabipler de Mesmer’ in başarısızlığını ilan edince Mesmer de Viyana’yı terk etti.
Paris’e gelen Mesmer, Vendome meydanındaki bir otelde büyük, bir daire Kiralayıp, fakülte doktorlarından Deslon ile birlikte orayı muayenehane haline getirdi ve süratle yayılan şöhretinin akın akın koşturduğu hastalarını tedaviye başladı. Fransa’nın aşikâr başlı kentlerinde «Societe del’harmarie» ismi verilen manyetizma dernekleri kuruldu. Nihayet sene 1874 Kral XVI. Louis, bu bahsin bilimsel olarak araştırılması için bir kurul kurulmasını emretti ve derhal bir değil, iki komite kuruldu.
Birinci kurul Mesmer ile görüşemediğinden öteki manyetizörleri inceledi. İlimler Akademisi Üyeleri ve Tıp Fakültesinden birtakım profesörlerin oluşturduğu bu komitenin raporu olumsuz oldu. İkinci komite Tıp Akademisi tarafınca oluşturuldu ama sonuç bir daha birebirdi. Kurul raporlarından daha sonra her şey ve herkes birden Mesmer’in aleyhine dönüverdi. Hele manyetizma ile tedavi edilmiş bir hastanın, açık teşekkürü gazetelerde yayınlandığı sırada ölüvermesi, alay ve hakaretleri son noktaya çıkardı. Hezimetin bütün acılarını yaşayan Mesmer, ufukta toplanan büyük Fransız İhtilali’nin de bulutlarını hissederken Fransa’yı terk etti, İsviçre’ye yerleşti ve ömrünü yoksul hastalara bakmaya adayarak 15 Mart 1815 de Mersebourg’ da hayata gözlerini yumdu.
Markiz De Puysegur
A. Mesmer’in öğrencilerinden olan Markiz de Puysegur hocasının yolunda çalışmalarına devam ederken, bir gün tesadüfen bir çobanda uyurgezerlik hali yarattığını fark etti. Elleriyle hastanın ağrıyan yerlerine dokunarak çobanın manyetik sistemini olağana getirmeye çalışıyordu. Bu sırada daima hastanın gözlerinin içine bakıyordu. İki üç dakika daha sonra kişi kendisini Puysegur’un kollarına bırakmıştı. Bu manyetizmadan büsbütün farklı bir durumdu. Hareketsiz duran hastanın bir süre daha sonra yürüdüğünü, konuştuğunu ve sorulan sorulara karşılık verdiğini gördü. Kişi tüm gürültüye, bağırmaya, çağırmaya rağmen uyanmıyordu. Güya bir uyku ortasındaydı. Puysegur hastanın sahiden uyumadığını, söylenenleri anlayıp karşılık verebildiğini fark ettiğinden, hastasıyla memnunluk verici şeyler üzerine konuşarak bu bahiste olumlu telkinler vermeye başlamıştı. bir süre daha sonra uyanan kişi büsbütün güzelleşmiş bir biçimde ve sevinç ortasındaydı. Konuşmaları ise hiç hatırlamıyordu.
1784 Mayıs ve Haziran aylarını bu biçimde deneyimlerle, 10 kişiyi yapay uyurgezer haline koymakla geçiren Puysegur, bu hali olağan uyurgezerliğe benzettiği için, yapay uyurgezerlik hali olarak isimlendirmişti. Bu fenomenin keşfi ile Manyetizm tarihinde yeni bir çığır açılmış oluyordu.
Puysegur’ un bu keşfinden daha sonra 1787’de Petetine, 1813’de Deleuze yapay uyurgezerlikle ilgili kitaplar yayınladılar. Yapay uyurgezerlik bir daha dikkatleri üzerine çekince 1825 yılında Fransız Tıp Akademisi mevzuyu tekrar görüşme gereği hissetti. Daha önce Mesmer aleyhine verilmiş olan sonucun iptaline karar vererek; manyetik tesirleri kabul ettiğini deklare etti.
Dr. John Elliotson manyetizma ile 1837’de ilgilenmeye başladı. Ancak bu davranışı resmi makamlarca kabul görmedi. Durum bu biçimde olunca John Elliotson, üniversitesinden istifa etti. Manyetizma çalışmalarına devam eden J. Elliotson 1843’te Zoist isimli bir mecmua çıkardı.
Hindistan’da, Kalküta’da Dr. James Essdaile, Zoist mecmuasını okuyarak bahisle ilgilenmeye başladı ve 1845’de başladığı manyetik anestezi ile ameliyatlarına 1851’e kadar devam etti. Bu vakit aralığı ortasında binlerce ameliyatı muvaffakiyet ile bitirdi. Lakin 1851’de memleketi İskoçya’ya döndüğünde yaptıklarına kimseyi inandıramadan öldü.
Bu ortada kimyasal anestezi tekniklerinin gelişmesiyle bir arada (1844; azot oksit, 1846; eter) manyetizmin ameliyat maksatlı kullanması giderek azaldı.
DR. JAMES BRAID
Dr. James Braid, usta manyetizörlerin bir sahne gösterisini epey yakından takip ederken, manyetize edilen kişinin gözlerinin sabit olması dikkatini çekti. Kendi kendine bu yapay uyurgezerlik halinin insanın göz sonlarını yormakla mümkün olabileceğini düşündü. Ve bunu denemeye kadar verdi. Yakınları üzerinde yaptığı çalışmalarda insanların bakışlarını parlak bir nesneye yönlendirdi ve onların gözlerini yormaya çalıştı. bir mühlet daha sonra tıpkı uyku halinin oluştuğunu gördü. Bu duruma Grekçe uyku manasına gelen Hypnos (1841) ismini verdi. Dr. J. Braid yardımıyla yapay uyurgezerlik halinin epeyce sıradan bir biçimde elde edilebileceği gösterilmiş oldu. sonrasındasında Braid, hipnozun uyku olmadığının farkına vardı, ancak isim öylece kaldı.
1842 yılında Dr. J. Braid’ in Britanya Tıp Topluluğuna teklif ettiği hipnoz gösterisi reddedildi. 1843 yılında Dr. Braid Nevrohypnology isimli yapıtını yayınladı. Ancak Britanya Tıp Topluluğu bu yapıtı önemsemedi ve alaya aldı. bir daha de hipnoz ismi Braid’in çalışmalarının, kendisindilk evvelkilerin çalışmalarından ayrılmasını sağladı. Braid’in kabul edilmiş ve muhafazakâr bir tıp uzmanı olması ve bilimsel yaklaşıma kıymet vermesi, bir süre daha sonra İngiltere’de hipnozun birinci kez hürmet duyulan bir pozisyona yaklaşmasını sağladı.
Manyetik akım olmadan hipnotik durumun oluşturulabileceğini birinci kere savunan kişi Braid’dır. O, hipnozitörün kişiyi sadece telkin yoluyla etkilediğine inanıyordu. Bu niçinle hipnozun, hipnozu gerçekleştiren kişinin zımnî, sihirli güçlerine değil; kişinin telkine yatkınlığına bağlı olduğu kararına varmıştır. Bu niçinle Braidizm olarak bilinen hipnotik uygulamasında, kendisi uygun telkinleri verirken, hastalarından bir noktaya odaklanmalarını istiyordu.
Jean Martin CHARCOT
Fransız nörolog Jean – Martin Charcot olaya daha değişik bir açıdan bakıyordu. Hipnotize edilen bireyleri kesinlikle açık yahut saklı histerik kişiliğe sahip beşerler olarak kabul ediyordu. Ona göre hipnotize olabilmek olağandışı bir hudut yapısının eseriydi. Olağan şahısların hipnotize edilemeyeceğini belirtiyordu. Bu görüşü ile Charcot çağdaş hipnoz görüşünün bir kesimi haline gelmese de, bu derece saygın bir tıp otoritesinin hipnozu araştırmaya kıymet bulması, hipnozun saygın ve kabul edilebilir hale gelmesinde değerli katkıları olmuştur.
LIEBEAULT ve BERNHEIM (NANCY EKOLÜ)
Braidism’ in tesiri, yıllar daha sonra Braid’in kitabını okuyan bir Fransız köy doktorunun gayretleriyle Fransa’da kendini hissettirdi. Liebeault isimli bu doktor, Braid’in sabit bakış tekniğine kelamla telkini de ustalıkla katarak yirmi yıl boyunca hipnotizmayı muvaffakiyet ile kullandı. Bu teknikle gerçekleştirdiği tedaviden para da almıyordu. Hususla ilgili kitabını yayınladığı vakit lakin bir nüsha satıldı. Arkadaşları bile onunla ve çalışmalarıyla alay ediyordu. Bu alaya alış, Profesör LIEBEAULT Bernheim’in, onun bir şarlatan olduğunu belirtmek için bir makale yazmasına kadar vardı.Hatta bir gün Bernheim, siyatik ağrılarından şikayetçi bir hastasının kendisinin haberi olmadan Liebeault tarafınca tedavi edildiğini duyar duymaz, kızdı ve gidip ona haddini bildirmeye karar verdi. Lakin Bernheim her şeydilk evvel bir bilim adamıydı ve Liebeault ile bir konuşma ve hipnotizma tekniklerini yakından görür görmez, fikirlerini değiştirdi. bu biçimdece meşhur bir profesör, sıradan bir köy hekiminin tedavi metodunu kabul ederek onunla çalışmaya başladı. Ve bu teknikle 10.000 kişi tedavi ettiler.
Liebeault ve Bernheim, hipnozun yalnızca telkin kararı ortaya çıkan bir hal olduğunu ilan ederek Charcot ve ekolüne karşı cephe aldılar. 1886’da Bernheim, Telkin Tedavileri isimli kitabını yayınladı. Fransa’nın en ünlü doktorlarından biri olarak hipnoterapiye yönelmesi pek büyük bir olumlu tesir yarattı. Bernheim ve Liebeault, Nancy Hipnotizma Okulunu kurdular. Öncelikle onların uğraşlarından dolayı hipnoz bütün Avrupa Kıtası’nda tabipler ve psikologlar tarafınca büyük ölçüde kabul edildi. BERNEHEIM
Emile COUE
Troyes’li genç eczacı 1885 yılında Liebeault ile birinci sefer karşılaştı. 28 yaşındayken yaptığı bu görüşme hayatının akışını değiştirecekti. Liebeault yalnızca bir taşra tabibiydi. Gösterişçi ve hırslı değildi. Telkin fenomenini birinci kere açıkça gözler önüne seren ve neredeyse mucizelere imza atan da oydu. Son olarak Nancy’ye yerleşmişti. Burada, daha sonradan onun fikirlerini dünyaya tanıtmış olan öğrencisi Bernheim’i bulmuştu. Emile Coue, Liebeault’un deneylerinden kimilerine katıldıktan daha sonra hipnotik telkinler üzerine çalışmalara ve uygulamalara koyulmuştu. Kısa mühlet geçmeden bunun içerdiği potansiyelleri kavramıştı. bir süre tek tek hastalar üzerinde Liebeault’un hipnotik tekniğini uygulamış, çabucak sonrasında toplu telkin tedavisine yönelmişti. Coue kendisine tedavi için başvuranları şezlonglara yatırıp, koltuklara oturtmuş, onları derin bir hipnotik uykuya daldırmaktan yavaş yavaş vazgeçerek, hastalarında yavaşça bir gevşeme durumunu sağlamakla yetinmiş, etkili bir lisanla hastaların tümüne birden seslenerek, onları telkin yoluyla şifaya kavuşturmaya çalışmıştı. Lakin Coue hastalarına telkinlerde bulunmakla kalmamış, çalışmalarının yük noktasını, onları kendi kendine telkin tekniğini uygulayacak biçimde eğitmek üzerinde toplamıştı. İşte Coue tekniğinin büyük değeri de buradan gelmiş ve bu noktada küçümsenmeyecek ileri bir adım oluşturmuştu.
Coue1922’de “Bilinçli Kendi Kendine Telkin Yoluyla Kendine Hakimiyet”, 1923’te “Telkin Ve Kendi Kendine Telkin Nasıl Uygulanır?”, bir daha 1923’te “Tekniğim: Amerikan İzlenimleri “ isimli yapıtları kaleme almıştır.
Sigmund FREUD
Sigmund Freud, görkemli meslek hayatına hipnozu öğrenerek başladı. Fransa’ya gelmedilk evvel bile, Avusturyalı nöropatolog Breuer’in ortaya attığı olgunun doğruluğuna inanmıştı. Breuer, hipnoz aracılığıyla, Bertha Pappenheim isminde histeri hastası bir genç kızı tedavi ediyordu. bu biçimdece, diyalog yoluyla geriye dönüş düzenlemesini bulacaktı.
Genç, çok hoş, epeyce zeki olan bu kız, fazlaca taraflı huzursuzluklar, besinlerden tiksinme, organların kasılması, kendinden geçme üzere belirtiler gösteren ağır bir sinirsel histeriye tutulmuştu… Hipnotizmayla girdiği trans ortasında genç kız konuşmaya başladı; Breuer onu kendisine güvenmesi için yüreklendiriyordu.
Tabip şaşkınlık ortasında, Bertha’nın her sinirsel nevroz belirtisinin bir heyecanla ortaya çıkmış olduğunu ve hasta, duygusal ihtarın sebebi olayı bir daha yaşarken kaybolduğunu saptadı. Breuer bu tekniğe; Yunanca, ‘ruhun arındırılması, ya da ferahlatılması’ manasına gelen ‘katarsis’ ismini verdi.
Uyanma durumunda genç kız, öteki hastalarda da olduğu üzere, hastalık belirtilerinin nasıl doğduğunu, ortalarındaki bağlantıyı ve hayatındaki rastgele bir etkiyi söyleyemiyordu. Hipnoz durumunda ise, genç kız araştırılan ilişkileri çabucak buldu. Freud, bu bulguya derhal inandı. Hipnoz şuur seviyesini indiriyordu. bu biçimdece, bilinçaltında gizli hisler yüzeye çıkıyordu. Kişi geri dönüşle, derinliklere biriktirilmiş anıları bir daha yaşıyor, belirtiyi süpürerek kendini bağımsız kılıyordu.
Freud’un psikanalizi yaratmaya yönelmedilk evvel, hipnotizmaya gösterdiği merakı saptamak ilgi caziptir. O çağda, bir daha de uyanma durumunda genç kızın kayıtsızca içini dökebildiğine Freud inanıyordu. Psikanalitik yaklaşım Freud’un şunları yazmasıyla belirginleşiyor: Tedavinin hedefi, yanlış yollara girmiş duygusal yükü, bir diğer deyişle oraya saplanıp kalmış genç kızı, ortasında ilerleyebileceği olağan yollara aktarmaktır.
Freud, hayatım ve Psikanaliz isimli kitabında hipnoz altındaki süreçlerini anlatırken coşku ortasındadır: “Paris’te, hipnotizmanın hastalar üzerinde belirtileri ortaya çıkarmak ve daha sonra da bunları silmek için sakıncasız kullanıldığını gorebilmiştim… telkin benim esas çalışma aracım oldu… üstelik hipnoz aracılığıyla çalışma göz kamaştırıcıydı… insan birinci defa kendine mahsus güçsüzlüğünü aşmış olmanın duygusunu özümsüyordu; mucize yaratan olma ismine övgü doluydu.” Bu anlatım, şahsen Freud’un kendisini çözümlemek isteyen biri için verdiği örnektir.
Freud, bir daha de epeyce geçmeden hipnoza sırt çevirdi. Bunun detaylı münasebetlerini onun kendinden dinleyelim: “Bir gün çalışma yaparken, uzun vakitten beri kuşkuya düştüğüm şey kendini bana direkt doğruya gösterdi. O gün en yumuşak başlı hastalarımdan bir genç kızı, geçmiş niçinlerden kaynaklanmış acılı buhranlarını bitiren hipnoz durumundan çıkarıyordum. Hastam uyanınca, kollarını boynuma doladı. Bu olayı şahsi dayanılmazlığıma bağlamayacak kadar soğukkanlıydım. Artık, hipnozun gerisinde tesirli olan gizemli öğeyi düşünüyordum. Onu gidermek ya da en azından yalıtmak yerine, hipnozdan vazgeçmeliydim.”
Freud, bu biçimdece yer değiştirici olguyu buldu. Dostu Breuer de ona, Bertha Pappenheim ile buna emsal bir macera geçirdiğini itiraf etti. Hoş hastası uygunlaşınca, sadece aşkını ilan etmekle kalmıyor, ona istemeden sorumlusu olduğunu öne sürdüğü hayali bir gebeliğin tüm belirtilerini sergiliyordu.
Ruhsal yer değişim korkusu, Freud’u hipnoza sırt çevirmeye yönelten etkenlerden biridir; hipnozun inatçı gizemliliği ikinci niye olabilir. Freud hastanın kişiliğine gerçek bir yağma uygulayan sihirsel bir aksiyon saydığı hipnozlu telkine düşman kesiliyordu artık. Üstelik tahminen de asıl niye Freud’un bu tekniğe hükümran olamayışıydı. Şayet Freud güzel bir hipnotizmacı olsaydı; psikanaliz bugün tahminen ‘hipno-analiz’ olarak daha erken bir periyotta var olacaktı.
1891’de İngiliz Tıp Cemiyeti hipnozun tabiatı ve bedelini araştıracak bir komite bakılırsavlendirdi. Araştırmanın sonunda hazırlanan raporda hipnoz fenomenin gerçek olduğu ve tedavi sürecinde hipnozun kullanmasının da tatmin edici bulunduğu açıklandı. Hipnozun cümbüş gayesiyle kullanılmasının yanlışsız bulunmadığı da açıklandı. Lakin soruşturmanın olumlu sonuçlarına karşın; hem Britanya’da tıpkı vakitte Britanya haricinde hipnoza olan ilgi azalmaya devam etti. Bilhassa de Freud’un bu yaklaşımı bırakması hipnozu büyük ölçüde geriletti. Pek az istisna hariç, hipnozun kullanması, bir daha şarlatanların, cümbüş dünyasının ellerine düştü; bu da onunla ilgilenme konusunda uzmanları ürküttü.
Birinci Dünya Savaşında savaş nevrozlarının süratli bir biçimde güzelleştirilmesi gereksinimi ortaya çıkıncaya kadar hipnoza olan ilgide bir canlanma olmadı. Hipnoterapi bu alanda bedelini kanıtladı ve tekrar dikkatleri üstüne çekti. Birinci çalışmaların birçok hekimler tarafınca yürütülmüş olsa da, 20. yüzyılda psikoloji biliminin gelişmesi, hipnozu bilimsel inceleme altına alma sürecinde psikologların rolünü arttırdı.
Bu mevzudaki birinci çağdaş kitap 1933’te Clark L. Hull (1884–1952) tarafınca yazıldı: “Hipnoz ve Telkine Yatkınlık: Tecrübi Bir Yaklaşım” Hull’ın klasik kitabının yayınlanmasını takiben literatür süratle genişlemeye başladı ve bugüne kadar da bu biçimde devam etti. 1953’te İngiliz Tıp Cemiyeti, nazaranvlendirdiği bir komitenin raporunda, hem fizikî birebir vakitte ruhsal bozukluklarda hipnozun kullanmasını resmen onayladı. Amerikan Tıp Cemiyeti de bu onayı üç yıl daha sonra verdi.